Page 8 - Ponad słowami 3 - język polski, podręcznik, zakres podstawowy i rozszerzony, część 1

12 Młoda Polska – kontekst historyczno-społeczny

Sytuacja polityczna i społeczna
na ziemiach polskich

Po zakończeniu wojny francusko-pruskiej (1870–1871) na przeszło czterdzieści lat w zachod-
niej i środkowej Europie zapanował pokój. Nie oznaczało to jednak braku konfliktów: wciąż
trwała rywalizacja wielkich imperiów o kolonie i rynki zbytu, a wewnętrzne spory w państwach
wielonarodowych, takich jak Austro-Węgry, powodowały napięcia. Mimo to na przełomie stu-
leci perspektywa konfliktu między zaborcami i ewentualnego odzyskania przez Polskę nie-
podległości wydawała się mało realna. Określało to ogólne warunki rozwoju kultury polskiej,
które jednak różniły się w poszczególnych zaborach. Najgorsza sytuacja panowała w zaborze
pruskim, w którym prowadzona przez władze akcja germanizacyjna, tzw. Kulturkampf (niem.
‘walka o kulturę’), polegająca m.in. na wypieraniu języka polskiego i rodzimej kultury z prze-
strzeni publicznej, tworzyła zdecydowanie niesprzyjający klimat dla działalności literackiej i ar-
tystycznej. W zaborze rosyjskim było nieco lepiej. Tam, mimo policyjnych prześladowań
i rusyfikacji, rozwijało się nauczanie konspiracyjne, co w 1885 r. doprowadziło do stworze-
nia nieformalnej tajnej szkoły wyższej, tzw. Uniwersytetu Latającego. Pod koniec XIX stulecia
w Królestwie Polskim zaczęły powstawać partie polityczne i związki zawodowe, coraz częściej
też dochodziło do wystąpień robotniczych i strajków. Wszystkie organizacje i ruchy społeczne
zaktywizowały się w okresie rewolucji, która wybuchła w Rosji w roku 1905 i objęła również
teren Królestwa Polskiego. Ożywienie polityczne w znacznym stopniu przekładało się na in-
tensywność życia literackiego i artystycznego, którego głównym ośrodkiem była Warszawa.
Najbardziej sprzyjające warunki rozwoju kultury ojczystej panowały w zaborze austriac kim.
O wyjątkowym miejscu Galicji na kulturalnej mapie ziem polskich zdecydowały przede wszyst-
kim swobody, którymi cieszyli się mieszkający tam Polacy. W tej prowincji, stanowiącej część
składową olbrzymiego wielonarodowego państwa austro-węgierskiego, działały polskie uni-
wersytety w Krakowie i we Lwowie. Polski sejm, tzw. Sejm Krajowy we Lwowie, zapewniał
Galicji znaczną autonomię. Rozwijało się szkolnictwo, bez większych ingerencji cenzury uka-
zywały się liczne czasopisma i książki. Wykształceni mieszkańcy Galicji, mówiący zazwyczaj
po niemiecku równie dobrze jak po polsku, mogli swobodnie podróżować i studiować na au-
striackich czy niemieckich uczelniach. Duże miasta galicyjskie, choć niewątpliwie pozostające
na uboczu głównego nurtu wydarzeń europejskich, należały jednak do tego samego świata,
co ówczesne stolice kultury: Paryż, Berlin, Wiedeń czy Monachium. To wszystko powodowało,
że lokalne elity artystyczne były otwarte na nowe prądy i idee płynące z zachodniej Europy.
Głównymi ośrodkami życia kulturalnego w Galicji były Kraków, Lwów, a także Zakopane,
które funkcjonowało jako letnie miejsce spotkań artystów ze wszystkich trzech zaborów.
Przemiany społeczne zachodzące na przełomie XIX i XX w. były w dużej części kontynua-
cją procesów zapoczątkowanych w epoce pozytywizmu. Coraz większą rolę w kształtowaniu
życia społecznego odgrywało miasto – przyciągało ono ludzi ze wsi poszukujących pracy.
Wskutek masowych migracji do ośrodków miejskich duże grupy ludności zostały wyrwane
ze swoich wiejskich społeczności i zmuszone do zmiany obyczajów. Miasto stało się więc
przestrzenią, w której obok siebie funkcjonowały różne grupy społeczne: okazałe pałace są-
siadowały z dzielnicami nędzy, a w mieszczańskich kamienicach oprócz luksusowych aparta-
mentów mieściły się ciasne klitki wynajmowane zwykle robotnikom lub ubogim inteligentom.
Takie kontrasty skutkowały napięciami społecznymi i znajdowały swoje odbicie w literaturze
tego okresu. Miasto stało się symbolem bogatego i zepsutego mieszczaństwa. Jego przeci-
wieństwem były wyidealizowane obrazy wsi i jej mieszkańców. Fascynację niektórych artystów
i pisarzy młodopolskich folklorem i życiem ludu, w którym upatrywali lekarstwa na kryzys
kultury, nazywano chłopomanią. Przedstawicielami chłopomanii w malarstwie byli m.in. Wło-
dzimierz Tetmajer, Wincenty Wodzinowski i Ludwik Stasiak.